عاشورا اگر چه یک روز بود ، اما دامنه تأثیر آن تا ابدیت کشیده شد و چنان در عمق  جانها و دل ها اثرگذاشته که همه ساله دهة محرم و به ویژه عاشورا ، اوج عشق و اخلاص نسبت به معلم  حریت و اسوه ، جهاد و شهادت حسین بن علی علیه السلام  می گردد و همه حتی غیر شیعه در مقابل عظمت روح آن آزاد مردان تعظیم می کنند از آنجا که در نهضت عاشورا سهمی عمده و قابل ملاحظه بر دوش بانوان کاروان حسینی استوار بود و عاشورا، اندگاری خود را تا حد زیادی مرهون فداکاری و قهرمانی های خانواده امام حسین علیه السلام ، به خصوص زینب کبری است ، دراین مقاله  پیام های عاشورا را خطاب به زنان مسلمان بررسی می نماییم 

مشارکت در جهاد ،آموزش و الهام صبر و مقاومت ،پیام رسانی پس از یک حماسه و انقلاب و جهاد ،روحیه بخشی به رزمندگان و بازماندگان شهدا وحفظ ارزش ها و پای بندی به اصول ، حتی در شرایط اسارت  ؛ این نکات می تواند شناخت آماری از وضعیت زنان در قیام عاشورا وایفای آن نقش را روشن تر بیان  کند .

زنان حاضر در عاشورا ، برخی ازاولاد علی علیه السلام بودند و برخی دیگر از بنی هاشم یا دیگران . از فرزندان امیرالمؤمنین علیه السلاممی توان از زینب ، ام کلثوم ، فاطمه ، صفیه ، رقیه و ام هانی نام برد . سکینه و فاطمه نیز دختران سید الشهداء علیه السلام بودند که در نهضت مشارکت داشتند . رباب ، عاتکه ، مادر محسن بن حسن ، دختر مسلم بن عقیل ، فضه نوبیه ، کنیز خاص امام حسین علیه السلام ، مادر وهب بن عبدالله و .. از جمله زنان حاضر در کربلا بودند.1

سزوارا است زنان معتمدانه و متدینانه در صحنه های مبارزات سیاسی و فعالیت های اجتماعی حضورداشته باشند . تکلیف اجتماعی یک مسلمان ، مخصوص مردان نیست . زنان نیز بنا به تعهد دینی و مسلمانی خویش ، موظفند نسبت به جریان حق و باطل در جامعه اسلامی و مسأله ولایت و رهبری موضع داشته باشند ، از رهبری حق دفاع کنند و از حکومت باطل و فسادهای مسؤولان نالایق انتقاد کنند.

 در تداوم خطی که حضرت زهرا در حمایت از امام معصوم علیه السلامو افشاگری علیه رویه های ناسالم حکام داشت ، حضرت زینب نیز در نهضت کربلا دو شادوش حسین بن علی علیه السلام مشارکت داشت و برای ایفای این نقش ، در معیت امام خویش از مدینه تا مکه و از آنجا تا کربلا آمد و در صحنه های مختلف ، حضوری فعال و تأثیر گذار داشت .

 مشارکت در جهاد و شهادت

  شرکت زنان در جبهه پیکار و همدلی و همراهی با نهضت امام حسینعلیه السلام و مشارکت در ابعاد مختلف آن از جلوه های حضور زنان در عرصه نهضت عاشورا و تداوم آن می باشد . ام وهب ، همسر عبدالله بن عمیر کلبی بود و در کوفه زندگی می کرد . وقتی شوهرش تصمیم گرفت برای یاری سید الشهدا علیه السلام شبانه  از کوفه به کربلا برود ، اصرار کرد تا او را نیز همراه خویش ببرد . آنان شبانه به یاران امام علیه السلام پیوستند . روز عاشورا وقتی شوهرش به میدان رفت ، او نیز چوبی به دست گرفت و فرمود : بر زنان جهاد نیست . پس از آنکه شوهرش به شهادت رسید ، خود را به معرکه رساند و به پاک کردن خون از چهرة او پرداخت و گفت : بهشت بر تو مبارک باد ! از خدا درخواست می کنم که مرا همراه تو قرار دهد که شمر ، غلامش را سراغ او فرستاد . آن غلام با گرزی که بر سر آن بانوی رشید کوبید ، او را هم شهید کرد .2   فرزند ام وهب نیز در عاشورا به شهادت رسید . مادرش روز عاشورا از مشوقان او بود تا به جانبازی و فداکاری بپردازد . وقتی پسرش پس از مقداری جنگیدن ، نزد مادر بر گشت و گفت آیا راضی شدی ؟  مادرش گفت : وقتی راضی می شوم که در رکاب حسین علیه السلام به شهادت برسی . دوباره رفت و جنگید تا شهید شد . ام وهب  ، اولین زنی بود که ازسپاه حسین به علیعلیه السلام  به شهادت رسید .3  و تنها زن شهید در کربلا بود .

پایبندی به حجاب و عفاف از جلوه های بارز حضور در حماسة عاشورا ، تعهد و پای بندی آنان به حرمت ها و احکام الله و مراعات  مسائل حجاب و عفاف است .

حضوری این چنین ، نشان می دهد که مشارکت زن در عرصه های مبارزات و دفاع از حق ، منافاتی با فعالیت های بیرون از خانه ندارد ، به شرط آنکه حریم  عفاف  و حدود الهی رعایت شود و متانت لازم مراعات  گردد .

اهل بیت امام حسین علیه السلام  در سفرکربلا ، منادی این منائت و عفاف بودند ، هرچند سپاه کوفه  به حریم  آنان بی حرمتی  کردند و در دوران اسارت ، آنان را درمضیقة وسایل پوششی قرار دادند ، ولی همین که آن آزاد زنان ، از معترضان سرسخت به این بی حرمتی بودند، دلیل دیگری بر اهمیت و قداست حفظ حجاب و عفاف ،  حتی در بدترین شرایط اجتماعی و مضیقه های تحمیلی است . به چند نمونه اشاره می شود :

" ام الکلثوم " دختر امیرالمؤمنین علیه السلام  که زنی با فصاحت و بلیغ  و سخنور بود و در مدت اسارت پیوسته با سخنانش ستم حکام را افشا می کرد ، وقتی کاروان اسرا را به کوفه وارد کردند ، در جمع انبوه حاضران به سخن پرداخت و آنان را به خاطر سستی و کوتاهی در یاری کردن امام حسین علیه السلام  نکوهش کرد . در بدو ورود به کوفه ، مردم به تماشای آنان گرد آمده بودند .

ام الکثوم بر سر آنان فریاد کشید :

" یا اهل الکوفه ! اما تستحیون من الله و رسوله ان تنظره و الی حرم النبی ؟ "4

ای مردم ! آیا از خدا و رسول شرم نمی کنید از این که به حرم و دودمان پیامبر نگاه می کنید؟  پس از آنکه اوضاع کوفه در پی سخنرانی های حضرت زینب و ام الکلثوم ، بحرانی شد و بیم خطر می رفت ، ابن زیاد دستور داد آنان را در یکی از خانه های همسایة مسجد حبس کنند و مأمورانی را هم بر آنان گماشت .

در سخنرانی های حضرت زینب ، ام کلثوم و فاطمه بنت الحسین ، عمدتاً هتک حرمت اهل بیت علیه السلام مطرح شده ، و به نحوة رفتار والی و مأموران با حرم و حریم پیامبر ، انتقاد شده است .

هنگام ورود اهل بیت علیه السلام به شام نیز ، ام کلثوم ، شمر را طلبید و از او خواست که آنان را از دروازه ای وارد کنند که اجتماع  کمتری باشد و سرهای مطهر شهدا  را دور تر نگهدارند تا مردم به تماشای آنها پرداخته ، کمتر بر چهرة اهل بیت پیامبر  نگاه کنند . شمر ، به لحاظ بی دینی و خباثت ذاتی دقیقاً بر عکس به خواسته او عمل کرد و اسیران را از دروازة اصلی وارد دمشق کرد .5

 این گونه انتقاد ها از هتک حرمت حکومت یزید نسبت به حریم عفاف و حجاب ، نوعی حمایت از ارزشهای دینی و شوون مقدمات و حریم حرمتهای الهی است که از زبان اسرای اهل بیت شنیده می شود .

زنان پاکدامن و شجاع ایران اسلامی نیز، در تبعیت از این اسوه ها ، هم در صحنة مبارزات و راهپیمایی ها و تظاهرات ضد طاغوت حضور فعال داشتند ، هم حضور سیاسی و اجتماعی خود را همراه با حفظ  متانت و حجاب داشتند ؛ این درسی که از عاشورا آموخته بودندو پیامی که عاشورا به زنان جهان ، برای همیشه و همه جا دارد .

مدیریت و رهبری حضرت زینب در نهضت عاشورا و سرپرستی کاروان اسراء ،درس مدیریت در شرایط بحران را می آموزد . وی مجموعه بازمانده را در راستای اهداف نهضت، هدایت کردو نقشه های دشمن را خنثی ساخت .6

 چنانچه وقتی یزید پس از خطبه حضرت زینب و امام سجاد علیه السلام رسوا شد و ناچار گردید تا از جنایاتش اظهار ندامت و پشیمانی کند و گناه را به گردن ابن زیاد اندازد ، درصدددلجویی از خاندان پیغمبر برآمدو لذا به امام سجاد علیه السلام پیشنهاد کرد با عزت و احترام  در شام بمانند و یا به وطن اصلی خود بازگردند . امام سجاد علیه السلام فرمود : من باید در این مورد با عمه ام زینب مشورت کنم چون سرپرست یتیمان و غمگسار اسیران اوست . چون با زینب در این باره مذاکره کرد، ایشان پیشنهاد اجازه یافتن برای عزاداری را نمودند .7

و به این ترتیب برپایی مجلس سوگواری برای کشتگان کربلا که فرصت دیگری برای پیام رسانی و ادامه رسالت نهضت عاشورا بود ، را می توان جلوه ای از تدبیر رهبری ومدیریت حضرت زینب  دانست

شهید پروری زنان مسلمان

زن نمونه ، نه تنها از شهادت جوانان خویش در راه عقیده و دین خدا روی بر نمی تابد ، بلکه مشوقی برای اینگونه مجاهدات و جانفشانی هاست و پسر را به جنگیدن و شهادت در راه امام حق ، ترغیب می کند .

تربیت نسلی شهادت طلب و جان نثار ، پیام عاشورا به همه مادران است . در مورد حضرت زینت نیز که که دو پسرش عون و محمد در کربلا  به شهادت رسیدند ، جلوة دیگر از شهید پروری مادران متعهّد را می بینیم . حضرت زینب ، هم دختر شهید بود ، هم خواهر شهید ، هم مادر شهید ، هم عمّه شهید.

صبر و مقاومت او در برابر این شهادت ها بود که او را قهرمان صبر ساخت .درانقلاب اسلامی و دفاع مقدس ، مادران و خواهران شهداء ، همچنین همسران جوان شهیدان جبهه ، بر ترین الگوهای ایمان و صبوری و افتخار به شهادت را از عاشورای حسینی و اهل بیت آن حضرت گرفتند . امام امّت دربارة بانوان رشید و دلاور ایران اسلامی فرموده است:

" زنان در عصر ما ثابت کردند که در مجاهده ، همدوش مردان بلکه مقدم بر آنانند . " " شما خواهران عزیز و شجاع ، دو شادوش مردان پیروزی را برای اسلام بیمه کردید . "

" بانوان عزیز ما اسباب این شدند که مردان هم جرأت وشجاعت پیدا کنند . " " من هروقت بانوان محترم را می بینم که با عزم و اراده قاطع ، در راه هدف حاضر به همه طور زحمت ، بلکه شهادت هستند ، مطمئن می شوم که این راه ، به پیروزی منتهی     می شود."8

 مروری به اظهارات مادران شهدا که دربارة قربانیان خودشان به آستان اسلام و انقلاب داشته و دارند ، نشان دهندة عمیق تأثیر پذیری آنان از حرکت های الگویی زنان حاضر در نهضت کربلا است .

میراث داری ،نگهبانی از خط وخون شهدا،  تبیین اهداف و آرمان های شهیدان ، صبر بر شهادت و بلا در راه خدا ، همه و همه درس هایی است که بانوان ما از کربلا آموخته اند . پیام عاشورا به بانوان ، دعوت آنان به شناخت و انجام رسالت سیاسی خویش است و پشتیبانی از مبارزه شهیدان ، تلاش اجتماعی همراه با عفاف و پاکدامنی ، شهید پروری و تربیت نسلی شهادت طلب ، تبلیغ و تبیین مرام و اهداف شهیدان، صبر بر شهادت عزیزان ، همچنان که تاکنون  چنین بوده است ، تا آخر نیز همین درس ها و پیام ها  جاودانه خواهد ماند.

پی نوشت ها

1-عماد زاده ، زندگانی سیدالشهدا، ج 2 ، ص  1242

2-ذبیح الله ، محلاتی ، ریاحین الشریعه ، ج3 ، ص 305 .

3-محمد باقر ، مجلسی ، بحار الانوار ، ج 45 ، ص 17 .

4-عبدالرزاق المقرم ، همان ، ص 400 .

 5- سید محسن الأمین ، همان ، ج 3 ، ص 485-

6-همان ،ص387

7-رسول محلاتی ، زینب عقیله بنی هاشم ، ص 108.

 8- امام خمینی ، کلمات قصار ، ص 207